شورای استفتاء چگونه کار می‌کند؟

 استفتاء یا همان درخواست فتوا، سنتی است که از گذشته بوده و مردم احکامی را که نمی‌دانستند و به آن مبتلا می‌شدند را از مراجع تقلید سؤال می‌کردند. این سؤال از مرجع تقلید همان استفتاء است.

گستردگی روز افزون ابتلائات مردم و حجم زیاد مقلدین باعث شده که حجم سؤال‌ها و تنوع آن نیز گسترده گردد. این گسترش احکام و استفتائات از طرفی و کثرت اشتغالات مراجع محترم از دیگر سو زمینه نیاز به این مجموعه یعنی شورای استفتاء را ایجاد کرده است.

هر مرجعی برای اینکه بتواند در مسائل جدید (مسائل مستحدثه) در کمترین فرصت نظر درست ارائه کند، مجموعه ای از شاگردان مبرز خود را که نسبت به مبانی فقهی و اصولی آن مرجع آگاهی کامل دارند را جمع آوری می‌کند.

این شاگردان که حلقه شورای استفتاء را تشکیل می‌دهند، فتوای جدید مرجع محترم را نقد و بررسی می‌کنند و آن مرجع پس از نقد و بررسی‌ها نظر نهایی خویش را بیان می‌کند.

تجربه چند صد ساله مباحثات علمی نشان می‌دهد که مباحث علمی وقتی در جمع بیان می‌شود و بررسی می‌شود به واقع نزدیک‌تر است تا هنگامی که شخصی به تنهایی نسبت به آن مسئله نظر می‌دهد. این تجربه تاریخی و همچنین تجربه شخصی مراجع محترم نسبت به مباحثات علمی عامل تشکیل این مجموعه شده است.

آنچه بیان شکل مرسوم حلقه یا شورای استفتاء است که میان مراجع تقلید شایع است. اما گونه دیگری از این شورا نیز وجود دارد که از نظر شیوه کار کاملاً متفاوت است.

شورای استفتاء مقام معظم رهبری هم از نظر شیوه کار کاملاً متفاوت با دیگر شوراهای استفتاء است و هم مجموعه اعضای آن کاملاً متفاوت است. اعضای این شورا مجموعه مجتهدانی هستند که اولاً از شاگردان ایشان نیستند برخی از آن‌ها هم دوره مقام معظم رهبری بودند و سابقه تحصیل آن‌ها کمتر از ایشان نیست و برخی در فضای علمی دیگری رشد کردند به عنوان مثال آیت الله هاشمی شاهرودی که یکی از بارزترین شاگردان شهید صدر است و در فضای علمی نجف رشد کرده است یکی از اعضای این شورای استفتاء می‌باشد.

با وجود این، همه آن‌ها نقطه مشترکی دارند و آن حضور در فضاهای سیاسی و کشوری است به این معنا که نسبت به مسائل کشوری و نیازهای آن آگاهی دارند.

از این رو نوع مسائلی که گزینش می‌کنند و آن را بحث و بررسی می‌کنند مسائلی مربوط به مشکلات نظام است.

بر خلاف شیوه مرسوم که مرجع تقلید تحقیق می‌کند و اعضای شورا پس از تحقیق مرجع تقلید به نقد و بررسی آن می‌پردازند، شیوه کار شورای استفتاء رهبری این گونه است که افراد، به تناسب علاقه، فراغت و آمادگی که دارند، موضوعی را به انتخاب خود یا پیشنهاد دیگر اعضاء، برای تحقیق بر می‏گزینند.

 پس از گزینش، به دنبال تتبع و تحقیق می‏روند و آن را با مبانی فقهی و استدلالی و اجتهادی، به نگارش در می‏آورند، آن گاه برای بررسی و اظهار نظر دیگر اعضاء، نوشته را در اختیار آنان قرار می‏دهند.

سپس طی جلسه، یا جلساتی موضوع تحقیق شده، توسط نویسنده در جمع مطرح می‏گردد و انتقادات و پیشنهادات دیگران را می‏شنود و پس از بحث و بررسی، آنچه را پذیرفت، در نوشته خود اعمال می‏کند.

این مباحث، نوعاً موضوعات نو پیدایند و یا کمتر بحث شده‌اند. از این روی، مدت زیادی می‏طلبد تا شخص مبانی فقهی و اجتهادی مسئله را بیابد و آن‌ها را به تقریر در آورد.

گاه، در ضمن تحقیق، دامنه بحث گسترده می‏شود و فروعات مختلفی پیدا می‏کند. انتقادات و پیشنهاداتی که به مسئله مورد بررسی، وارد می‏شود، نویسنده باید پاسخگوی آن‌ها باشد، این باعث می‌شود که کامل کردن آن زمان بیشتری ببرد. هر چه موضوع جدیدتر و یا انتقادات به آن بیشتر باشد، مدت زمانی بیشتری را به خود اختصاص می‏دهد. این است که این گونه بحث‌ها، سقف زمانی مشخصی ندارد.

گرچه قانون این جلسه این نیست که حتماً، نتایج تحقیقات آن مورد استفاده دستگاه‌های اجرایی، قضایی و قانون‌گذاری قرار گیرد، ولی از آن جایی که موضوع‌هایی که طرح می‏شوند، بیشتر مشکلات محل ابتلای نظام جمهوری اسلامی بوده و اعضای جلسه هم، افراد تصمیم گیرنده در نهادهای قضایی، اجرایی و قانون‌گذاری هستند،

طبعاً نتایج این جلسه می‏تواند برای آن آقایان در این زمینه، کارگشا باشد، به ویژه آن دسته از مسائلی که پاسخگوی آن‌ها، شخص مقام معظم رهبری است که تحقیقات انجام شده با توجه به حضور فعال ایشان در جلسه، می‏تواند مورد استفاده در پاسخ به استفتائات قرار بگیرد.

به گفته اعضای این شورا مقام معظم رهبری با وجود حجم زیاد مشکلاتی که دارند حضور فعال در این جلسه دارند و جلسات این شورا بدون حضور ایشان تشکیل نمی‌شود.

تهیه و تنظیم : گروه حوزه علمیه تبیان